Skutki braku rozpowszechniania utworu

Czy po pięciu latach prawo autorskie wraca do autora[1]?

Takie pytanie usłyszałam ostatnio od dwóch moich klientów. Obie sprawy dotyczyły sytuacji, w której została zawarta umowa przenosząca prawa autorskie do Scenariusza filmowego, ale w okresie 5 lat od dnia zawarcia umowy nie doszło do rozpowszechnienia Filmu[2], który miał powstać na jego podstawie.

Czy zatem spóźniony producent rzeczywiście traci prawo do Scenariusza ?

Prawo autorskie[3] wielokrotnie nakłada na nabywcę praw autorskich lub licencjobiorcę obowiązek rozpoczęcia korzystania z utworu w określonym czasie. Przepisy te mają działać mobilizująco na nabywcę lub licencjobiorcę. Podjęcie korzystania leży bowiem w interesie twórcy, który w tym celu udziela zgody lub przenosi prawo autorskie. Oprócz korzyści o charakterze osobistym, rozumianych jako dotarcie z twórczością do odbiorców, z rozpoczęciem korzystania z utworu mogą wiązać się korzyści majątkowe autora, jeżeli na jego wynagrodzenie składa się udział w zyskach z eksploatacji.

Utwór zależny

W pięcioletnim okresie powinno nastąpić rozpowszechnienie utworu zależnego, np. tłumaczenia lub ekranizacji. Zgonie z art. 2 ust. 3 Ustawy autor pierwowzoru może cofnąć zezwolenie na korzystanie z opracowania, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia nie doszło do rozpowszechnienia.[4]

Co do zasady Art. 2 Ustawy reguluje kwestie utworów zależnych. Biorąc pod uwagę relację między Scenariuszem a Filmem nie ulega wątpliwości, że ten drugi jest utworem zależnym wobec pierwszego. W przepisie mowa jest o cofnięciu zezwolenia. A zatem w mojej ocenie należy owo zezwolenie rozumieć jako udzielenie licencji. Co prowadzi do wniosku, że uzyskanie przez Producenta licencji do adaptacji Scenariusza może się wiązać z ryzykiem jej cofnięcia, po bezskutecznym pięcioletnim oczekiwaniu scenarzysty na premierę Filmu.

Nigdy jednak nie spotkałam się z sytuacją, w której producent filmowy zawierałaby umowę licencyjną do Scenariusza. Producenci zawsze dążą do zawarcia umowy przenoszącej prawa autorskie – i to zarówno do Scenariusza jako takiego, jak i do korzystania ze Scenariusza w ramach Filmu (zgodnie z art. 70 Ustawy).  Tak też było w obu sytuacjach, które stały się przyczynkiem dla tego artykułu.

Rozpowszechnianie utworu 

Zanim jednak przejdę do zagadnień dotyczących ściśle utworów audiowizualnych, omówię inny przepis, który wprowadza rygor rozpoczęcia eksploatacji utworu, tym razem w wymiarze dwu letniego terminu. Jest to art. 57 Ustawy, który określa sankcje związane z brakiem rozpowszechniania utworu przez nabywcę lub licencjobiorcę, w postaci:

1. rozwiązania lub odstąpienia od umowy przez autora, oraz
2. domagania się przez autora odszkodowania za szkodę wynikłą z braku rozpowszechnienia utworu, którego wysokość -w przypadku zawinionego uchybienia terminowi- stanowi dwukrotność wynagrodzenia twórcy.[5]

Czy zatem ten przepis może stanowić podstawę dla „powrotu praw autorskich”
do autora? Odpowiedź będzie twierdząca dla sytuacji w której autor przeniósł prawa a następnie odstąpił od umowy. Odstąpienie od umowy powoduje, że umowę uważa się za niezawartą a strony zwracają sobie to co świadczyły. A zatem do autora „wraca” prawo autorskie. Druga możliwość zachowania się autora to wypowiedzenie umowy. Jeżeli autor wypowie umowę licencyjną, oznacza to koniec możliwości korzystania z utworu przez licencjobiorcę. Zatem autor może udzielić licencji kolejnemu podmiotowi, co może to być rozumiane jako „powrót uprawnienia do autora”.[6]

Szczególne przepisy dotyczące utworów audiowizualnych

Czy jednak art. 57 Ustawy będzie miał zastosowanie do dwóch opisanych na wstępie sytuacji? Otóż nie – ponieważ umowa ze scenarzystą (co do zasady) nie dotyczy zobowiązania do rozpowszechnienia utworu – Scenariusza, ale jego opracowania – Filmu.

Na przeszkodzie staną również przepisy szczególne prawa autorskiego dotyczące utworów audiowizualnych, w tym przypadku art. 72 Ustawy. [7] Inaczej mówiąc art. 57 Ustawy nie ma zastosowania do utworów zależnych i do utworów audiowizualnych.

Art. 72 Ustawy wprowadza co prawda ten sam pięcioletni termin na rozpoczęcie korzystania, ale dotyczy on Filmu i określa zupełnie inny skutek jego upływu. Mianowicie ten, że scenarzysta może udzielić zezwolenia (licencji) innemu podmiotowi (w tej sprawie producentowi) na wykorzystanie scenariusza. Skutek będzie taki, że zarówno pierwszy jak i drugi producent będą mogli wykorzystać Scenariusz.

Muszę tutaj dodać kolejne zastrzeżenie, że omawiany przepis jest ściśle powiązany z art. 70 prawa autorskiego i będzie miał zastosowanie tylko do tych sytuacji, gdy producent nabywa prawo autorskie do korzystania ze Scenariusza w ramach Filmu jako całości, a autor zachowuje swoje prawa do samodzielnego korzystania ze Scenariusza. Natomiast jeżeli scenarzysta przeniesie na producenta prawa autorskie i zależne do Scenariusza na wszystkich polach eksploatacji, to nie będzie już uprawniony do udzielania jakichkolwiek zgód. Ponieważ jednak, jak już pisałam wyżej, producenci dążą do nabycia wszystkich możliwych praw, autor zazwyczaj nie będzie mógł zrealizować uprawnienia przewidzianego w art. 72 Ustawy.  

Radca prawny Elżbieta Figat-Michalak

[1] Jako autora rozumiem również każdego uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych do utworu.

[2] Używam nazwy film dla określenie utworu audiowizualnego w rozumieniu Ustawy.

[3] Ustawa z dnia 04 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w tekście „Ustawa”.

[4] Art. 2. Ust. 5 Ustawy Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.

[5] Art. 57 Ustawy 1. Jeżeli nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, który zobowiązał się do rozpowszechniania utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania w umówionym terminie, a w jego braku – w ciągu dwóch lat od przyjęcia utworu, twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć i domagać się naprawienia szkody po bezskutecznym upływie dodatkowego terminu, nie krótszego niż sześć miesięcy.

2.Jeżeli wskutek okoliczności, za które nabywca lub licencjobiorca ponosi odpowiedzialność, utwór nie został udostępniony publiczności, twórca może się domagać, zamiast naprawienia poniesionej szkody, podwójnego wynagrodzenia w stosunku do określonego w umowie o rozpowszechnienie utworu, chyba że licencja jest niewyłączna.

3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych.

[6] Komentarz dotyczy umowy licencji wyłącznej. W przypadku licencji niewyłącznych autor może udzielić zgody na korzystnie z utworu na tym samym polu eksploatacji nieograniczonej liczbie licencjobiorców.

[7] Art. 72 Ustawy Twórca utworu zamówionego do utworu audiowizualnego może, po upływie pięciu lat od przyjęcia zamówionego utworu, zezwolić na rozpowszechnianie tego utworu w innym utworze audiowizualnym, jeżeli w tym terminie nie doszło do rozpowszechnienia utworu audiowizualnego z jego utworem. Strony mogą skrócić ten termin.

Pozostawienie komentarza pod artykułem będzie uważane, za wyrażenie przez Panią/Pana zgody w rozumieniu art. 6 ust. 1. lit. a RODO na przetwarzanie danych osobowych w celu opublikowania Pani/Pana imienia i nazwiska lub „nick” jako autora zamieszczonego komentarza. Udzielona zgoda może być wycofana w każdym czasie poprzez kontakt na adres e-mail Kancelarii kontakt@radcaprawnyefm.pl lub poprzez usunięcia komentarza. Wskazuję, że wycofanie zgody pozostaje bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem. Dane będą przetwarzane do czasu wycofania zgody.